Ptaszycki Tadeusz (1908–1980), inżynier architekt i urbanista. Ur. 1 II w Petersburgu, był synem Mieczysława Jana (zob.) i Antoniny z Mingajłłów (zob. Ptaszycka).
W l. 1917–19 P. uczęszczał do gimnazjów polskich w Odessie. Do Polski przyjechał z rodziną w r. 1920. Ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana w Warszawie (1926). Uprawiał gry zespołowe i lekkoatletykę w stołecznych klubach sportowych (w r. 1925 był mistrzem Polski w chodzie na 2 km). W l. 1927–36 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej; w r. 1936 uzyskał dyplom inżyniera architekta. Od r. 1931 stale współpracował z Katedrą Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej. Tam też wykonał prace studialne nad budownictwem kurpiowskim, wyróżnione nagrodą Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1931). W czasie studiów podjął pierwsze większe prace projektowe, m. in. wykonał projekt stoisk na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929) i Domu Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Warszawie (ok. r. 1932, III nagroda zespołowa). Aktywnie pracował w ZHP, w którym doszedł do stopnia harcmistrza. W l. 1927–9 i 1931–3 był drużynowym Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Romualda Traugutta – «Czarna Jedynka», i stworzył z niej jedną z najlepszych w Chorągwi Warszawskiej. Działał też w Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej Szkół Wyższych RP (był przewodniczącym koła na Politechnice Warszawskiej). Lata 1935–9 to okres projektowania i realizacji architektonicznych. Praktykę zawodową odbywał P. w Warszawie i Starachowicach. Od r. 1936 posiadał wspólnie z żoną Anną (zob.) własną pracownię w Warszawie, współpracował też ze znaną pracownią Stefana Kraskowskiego. Do ważniejszych prac projektowo-realizacyjnych z tych lat należą: osiedle Zakład Ubezpieczeń Społecznych ZUS w Warszawie, miasteczko zlotowe ZHP w Spale na 30 000 osób (1935). Był laureatem wielu konkursów, m. in. na Prewentorium Harcerskie w Kościelisku, Przedszkole Min. Komunikacji (I nagroda zespołowa), Dom Społeczny w Starachowicach (II nagroda zespołowa) – wszystkie wspólnie z żoną, a także na Dom Dziecka i Ogródek Jordanowski (1939, I nagroda zespołowa, wraz z żoną oraz Ewą i Janem Knothe). Łącznie w l. 1929–39 P. był autorem lub współautorem ok. 20 większych projektów archit.
Zmobilizowany (jako porucznik rezerwy) z chwilą wybuchu wojny 1939 r. dowodził P. we wrześniu i październiku kompanią CKM 21 p. piechoty «Dzieci Warszawy» pod Mławą, Ciechanowem i w Warszawie na odcinku «Mokotów». Od listopada 1939 do kwietnia 1945 przebywał w niewoli niemieckiej w oficerskich obozach jenieckich Woldenberg IIC, Brunschwig, Murnau VIIA. Szczególnie w Woldenbergu rozwinął aktywną działalność społeczno-organizacyjną i samokształceniową. Był stałym członkiem kierownictwa teatrów obozowych (dział plastyki teatralnej), przewodniczącym kół Stow. Architektów Polskich (SARP), plastyków, instruktorów ZHP. Specyficznym rodzajem uprawianej wówczas przez P-ego grafiki były znaczki, nadruki i kasowniki „Poczty Marszowej IIC”, związanej z przemarszem jeńców z Woldenbergu do Murnau oraz jego oswobodzeniem (kwiecień 1945).
Do Polski powrócił P. we wrześniu 1945 i przystąpił do pracy w Głównym Urzędzie Planowania Min. Odbudowy w Warszawie. Zaczął się wówczas okres działalności P-ego jako architekta-urbanisty. W r. 1945 był asystentem w Katedrze Budownictwa Wiejskiego Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Pod koniec 1945 r. został na własne życzenie oddelegowany do pracy na Ziemiach Zachodnich jako generalny projektant odbudowy Wrocławia. We Wrocławiu (w r. 1946) prowadził wykłady w Studium Planowania Przestrzennego Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. Od października 1945 do sierpnia 1946 był naczelnym inżynierem Wrocławskiej Dyrekcji Odbudowy, a od sierpnia 1946 do października 1949 dyrektorem Biura Planu Wrocławia i równocześnie głównym projektantem pierwszego planu zagospodarowania przestrzennego tego miasta. Założenia planu przedstawił P. m. in. w broszurze Wrocław – jego aktywizacja i przebudowa (Wr. ok. r. 1947) i na 2 mapach w „Atlasie Ziem Odzyskanych” (W. 1947). Był w r. 1948 współorganizatorem Wystawy Ziem Odzyskanych (WZO), a także autorem zrealizowanego na Wystawie projektu pawilonu Państwowej Centrali Handlowej. P. uparcie realizował swoje założenia, że WZO winna być równocześnie «Wystawą miasta». Ta działalność sprawiła, że nadano P-emu przydomek «inżynier Wrocław». O działalności tej wspominał pod koniec swego życia w radiowym reportażu literackim J. Skrobota pt. „Wiek dojrzały – Inżynier Wrocław” (30 VIII 1979 program II PR).
W r. 1949 P. został przeniesiony do Krakowa jako delegat Zarządu Głównego Zakładu Osiedli Robotniczych (ZOR) i rzeczoznawca do spraw specjalnych przy projektowaniu i organizacji budowy osiedla huty «Gigant», a następnie dyrektor Delegatury ZOR dla m. Nowa Huta. Mianowany t. r. głównym projektantem budowy m. Nowa Huta, pozostawał na tym stanowisku do r. 1960. Jego działalność sprawiła, że w l. 1949–60 Kraków stał się drugim po Warszawie ośrodkiem twórczej pracy projektowej. W r. 1952 P. doprowadził do utworzenia nowoczesnego Przedsiębiorstwa Projektowania Budownictwa Miejskiego «Miastoprojekt–Kraków», którego dyrektorem był do r. 1968, wychowując całe pokolenie architektów i urbanistów. Swoje poglądy na temat Nowej Huty zawarł w pracy Problemy urbanistycznej i architektonicznej realizacji miasta Nowa Huta (Kr. 1953, mszp. powielany w Muz. Archit. we Wr.) i w kilku drobniejszych artykułach. Wraz z zespołami P. brał udział w wielu konkursach architektoniczno-urbanistycznych, m. in. na plan zagospodarowania przestrzennego m. Nowe Tychy (nagroda I równorzędna, 1951), zabudowę Placu Grunwaldzkiego we Wrocławiu (nagroda I równorzędna, 1951), eksperymentalną dzielnicę mieszkaniową w Moskwie (II nagroda, 1960), projekt Cmentarza – Pomnika Poległych II Armii Wojska Polskiego i Korpusu Pancernego w Zgorzelcu (1967 – I nagroda oraz realizacja, zakończona odsłonięciem 6 V 1978 pomnika autorstwa P-ego i Piotra Poręby). W l. 1965–8 był organizatorem, współautorem i generalnym konsultantem Planu Ogólnego Bagdadu (Irak). W dn. 2 VII 1968 (oficjalnie 31 VIII) – na podstawie niesłusznych i krzywdzących zarzutów – został zwolniony z «Miastoprojektu–Kraków» i przeniesiony do Krakowskiego Zjednoczenia Budownictwa – Biura Zaplecza Krakowa, gdzie pracował do przejścia na emeryturę w r. 1973.
W r. 1968 zaczął się ostatni okres działalności P-ego, związany z twórczością planistyczną i literacką, a także popularyzacją architektury. W l. 1968–77 wykonał ok. 1 000 rysunków i szkiców, częściowo eksponowanych na wystawach w Krakowie (1969, 1972, 1974), Nowej Hucie (1970), Wrocławiu (1970) i Warszawie (1970). W l. 1971–2 napisał zbiór ok. 20 nowel i opowiadań o początkach Nowej Huty pt. Rysowane wspomnienia, niektóre opublikowane (m. in. „Dzien. Pol.” 1970 nr 134, „Głos Nowej Huty” 1979 nr 19). W Krakowie i innych miastach wygłosił wiele prelekcji na temat architektury, przeznaczonych głównie dla młodzieży. Będąc na emeryturze powrócił do «Miastoprojektu» jako członek Rady Technicznej i przewodniczący wewnętrznego sądu konkursowego (1973). Dorobek piśmienniczy P-ego liczy ok. 50 pozycji, dotyczących głównie Wrocławia, Nowej Huty i Stowarzyszenia Architektów RP (SARP). P. wniósł znaczący wkład w działalność SARP. Pełnił m. in. funkcje prezesa Oddziału SARP w Krakowie (1951–61), prezesa Zarządu Głównego SARP (1961–5), przewodniczącego Głównej Komisji Rewizyjnej SARP (1970–4). Ponadto w l. 1954–8 był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Był też m. in. członkiem Komitetu do spraw Urbanistyki i Architektury (1953–60), Komitetu Budownictwa, Urbanistyki i Architektury (1960–3), Komitetu Nauki i Techniki (1961–4), Rady Naukowej «Kraków 2000» (od r. 1972). Przewodniczył lub był członkiem sądów konkursowych międzynarodowych (m. in. na przebudowę m. Warny, 1965) i krajowych. Otrzymał szereg odznaczeń, m. in. Krzyż Kawalerski (1952) i Oficerski (1956) Orderu Odrodzenia Polski, Order Sztandaru Pracy II kl. (1959), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1976) za całokształt działalności w oflagu IIC Woldenberg. W r. 1979 minister kultury i sztuki przyznał P-emu prawa architekta-twórcy. T. r. uzyskał też medal „Gazety Południowej” «Za mądrość i dobrą robotę». P. był laureatem Nagrody Państwowej I stopnia w dziedzinie sztuki (1955), nagrody Komitetu Urbanistyki i Architektury II stopnia (zespołowa 1956), nagrody artystycznej m. Krakowa (1960), Nagrody Honorowej ministra administracji i gospodarki terenowej i ochrony środowiska (zespołowa, 1974), Krakowskiej Nagrody SARP (1977). Rada Narodowa m. Krakowa nazwała w r. 1981 imieniem P-ego jedną z ulic Nowej Huty. P. zmarł 5 IV 1980 w Krakowie, pochowany został 10 IV na cmentarzu Rakowickim.
Od r. 1936 P. był żonaty z Anną z Nowackich (zob. Anna Ptaszycka), miał z nią córkę Danutę Marię (ur. 1939), architekta krajobrazu, doktora nauk leśnych, pracownika naukowego Instytutu Kształtowania Środowiska w Krakowie, żonę Antoniego Jackowskiego.
Fot. w Materiałach Red. PSB; Karykatura P-ego przez H. Machnika w „Robocza Informacja Techn.-Ekon. RITE” 1976, Wyd. Jubileuszowe, „Miasto-projekt-Kraków XXV lat”, Kr. 1976 s. 47; – Enc. Powsz. (PWN), III; W. Enc. Powsz. (PWN), XIII Suplement; Uruski, XV 71; Tadeusz Ptaszycki. Wystawa rysunków, Kr.-Nowa Huta 1970 (Katalog oraz omówienie twórczości P-ego przez J. Klimka), (fot., reprod. rys.); – Hahn M., Historia 1 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. R. Traugutta „Czarnej Jedynki” 1911–1938, (W. 1938) s. 6–8, 10–11; Kaczorowski M., Początki odbudowy kraju i stolicy 1944–1949, W. 1980; Kotarbiński A., Rozwój urbanistyki i architektury polskiej w latach 1944–1964, W. 1967 s. 130, 347, 377, 399, 414, 417; Machowski J., Poczta polska obozu VII A Murnau, Kr. 1963 s. 47–57; tenże, Poczty polskie w niemieckich obozach jeńców, Kr. 1963, Tabl. dod. II (reprod. znaczków P-ego); Nor A. C., Cesta do Polska, Praha 1947 s. 189–95; Towarzystwo Urbanistów Polskich 1923–1973, W. 1972 s. 50, 105, 114, 126, 210; Warszawska Szkoła Architektury 1915–1965. 50-lecie Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, W. 1967; – Oflag IIC Woldenberg, Wspomnienia jeńców, W. 1984; – „Gaz. Krak.” 1951 nr 197 s. 7, 1974 nr 162 s. 3 (fot.); „Gaz. Południowa” 1979 nr 111 s. 3, nr 132 s. 3; „Gaz. Robotn.” Magazyn Tyg. 1980 nr 16 s. 8–10 (reprod. rys.); „Głos Nowej Huty” 1979 nr 19 s. 3 (fot); „Komun. SARP” 1980 nr 5 s. 17–22; „Odra” R. 2: 1962 nr 9 s. 8–9; „Robocza Informacja Techn.-Ekon. RITE” 1976 – Wyd. Jubileuszowe, Kr. 1976 s. 47–52; „RTV” 1979 nr 35 s. 5; „Stolica” R. 35: 1980 nr 20 s. 4 (reprod. rys.); „Życie Warszawy” 1948 nr 117 s. 5; – Arch. Rozgłośni Krak. PR (audycja J. Skrobota); Muz. Archit. we Wr.; – Rogalewski O., Wspomnienia o Biurze Planu Wrocławia, (mszp. dla Tow. Urbanistów Pol. we Wr.); – Rozszerzona biografia P-ego i obszerniejsza bibliografia, oprac. przez A. Jackowskiego w Materiałach Red. PSB; – Arch. rodzinne i informacje córki – Danuty Marii.
Antoni Jackowski